Studim
Ndikimi hibrid i Rusisë: Dezindormimi dhe lidhjet e Serbisë dhe KOS-it me këto manipulime rreth Kosovës,Malit të Zi e BeH-së
Një studimi i Qendrës Dixhitale të Forenzikës “Aktivitetet hibride ruse në Ballkanin Perëndimor: Lojë në hije” ka vënë në pah manipulimet dhe dezindormimet që Rusia bashkë me Serbinë i përdor për ta destabilizuar Ballkanin. Përmendet edhe mbishkrimi “Kur ushgtria të kthehet në Kosovë” dhe ndikimi i Aleksandar Vuciqit në Mal të Zi.
Këtij tentimi per destabilizim i shpërbejnë idetë e ‘sovranitetit të supozuar’ në rajonin e Ballkanit Perëndimor që janë drejtpërdrejt të lidhura me politikat e Aleksandar Vuçiqit në Serbi, Milorad Dodik në entitetin e BeH Republika Srpska, Milan Knezheviq dhe Andrija Mandiq në Mal të Zi dhe kryeministrit hungarez Viktor Orban.
Promovuesit kryesorë të interesave ruse dhe qëndrimeve anti-NATO në Mal të Zi i kanë lidhur plotësisht paraqitjet e tyre publike me paraqitjet politike të zyrtarëve nga Serbia. Teza kryesore, siç thuhet nga DFC, e përsëritur nga liderët e ish-Frontit Demokratik, pra koalicioni aktual “Për të ardhmen e Malit të Zi” Milan Knezheviq dhe Andrija Mandiq, është se ata respektojnë integritetin territorial të Ukrainës.
Përmes kësaj teze, në daljet e tyre publike, ata promovojnë një qëndrim relativizues se respektojnë edhe integritetin territorial të Serbisë në raport me Kosovën, duke dërguar në mënyrë subkoshiente mesazhin se për ta Krimea, Donetsk dhe Luhansk janë po aq të pavarura sa Kosova për Serbinë.
DFC në studim thekson se ka një ndryshim të dukshëm në platformën e funksionimit të forcave antiperëndimore dhe proruse në Mal të Zi në tre vitet e fundit. Tani në mënyrë delikate, përmes një efekti sinergjik me politikën e Aleksandar Vuçiqit, po vendoset në Mal të Zi. Ndarja tradicionale e shoqërisë, institucionet e dobëta, të cilat Partia Demokratike e Socialistëve (DPS) dhe partnerët e koalicionit i ndërtuan me përkushtim dhe vendosmëri të pamjaftueshme pas rivendosjes së pavarësisë, shërbyen si një instrument i prokurave ruse dhe serbe për të ndaluar lëvizjen e vendit drejt BE-së, dhe promovimin e nismave rajonale që e kthejnë Malin e Zi dhe rajonin në vitet nëntëdhjetë të shekullit të kaluar.
Megjithatë, përkundër këmbënguljes së Perëndimit për reduktimin e lidhjeve politike dhe të sigurisë me Federatën Ruse, ka një vazhdimësi të dukshme në realizimin e synimeve strategjike ruse në rajon, e cila është veçanërisht e dukshme në Serbi, entitetin e Bosnjës dhe Hercegovinës, Republika Srpska, por edhe në Mal të Zi. Këto janë disa nga gjetjet kryesore të publikuara së fundmi në një studim të Qendrës Dixhitale Forenzike të titulluar “Aktivitetet hibride ruse në Ballkanin Perëndimor: Lojë në hije”, i cili analizon aktivitetet e Rusisë në Evropë dhe Ballkanin Perëndimor që nga fillimi i agresionit rus kundër Ukrainës, më 24 shkurt 2022.
Agresioni rus kundër Ukrainës, siç thuhet në studim, pati një ndikim të rëndësishëm negativ në perceptimin e vendeve të tjera për pozicionin gjeopolitik të Rusisë, gjë që çoi në erozionin e saj në indeksin global të fuqisë së butë. Nga ana tjetër, përgjigja ruse ndaj kësaj krize ishte intensifikimi i fushatës së dezinformimit – që nga fillimi i pushtimit të Ukrainës, fushatat ruse kanë arritur në 165 milionë përdorues brenda Bashkimit Evropian në të gjitha rrjetet sociale, dhe të dhënat ato tregojnë gjithashtu se propaganda pro-Kremlinit ka pasur 16 miliardë shikime brenda BE-së, ndërsa ekosistemi i llogarive pro-ruse është dyfishuar që nga fillimi i pushtimit.
Rrënjët e fuqisë së butë
Zgjerimi i ndikimit dhe aktiviteteve hibride të Rusisë ndaj vendeve fqinje, BE-së dhe Amerikës janë të lidhura me ardhjen në pushtet të Vladimir Putinit në vitin 1999. Fjalimi i tij në Konferencën e Sigurisë së Mynihut në vitin 2007 konsiderohet si një hyrje në projeksionin e ri gjeopolitik të fuqisë ruse pas rënies së Bashkimit Sovjetik. Në kontekstin e fuqisë së butë ruse dhe luftës hibride, më së shpeshti konsiderohet doktrina Gerasimov, e quajtur pas krijuesit të saj dhe Shefit aktual të Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura të Federatës Ruse Valery Gerasimov. Megjithatë, shpesh harrohet se kësaj doktrine, e cila përfshin kombinimin operativ të fuqisë së fortë dhe të butë, hapësirës së informacionit dhe medias, i ka paraprirë doktrina politike e Primakovit, e cila në kuptimin strategjik hodhi themelet dhe drejtimet e veprimit të shtetit rus.
Studimi i DFC, thotë se Doktrina Primakov u emërua SIpas Yevgeny Primakov, Ministri i Punëve të Jashtme të Federatës Ruse në 1996. Kjo narrativë politike mbështetet në një botë shumëpolare pa dominim amerikan, në të cilën Rusia do të njihet si një superfuqi bërthamore botërore me aftësinë për të rifituar hapësirën sovjetike të humbur pas rënies së Bashkimit Sovjetik. Periudha pas agresionit kundër Ukrainës forcoi linjat e veprimit në kuadrin e doktrinës së Primakovit, dhe vuri në plan të parë multipolarizmin, pra një botë në të cilën Rusia kërkon vendin e saj si një nga superfuqitë botërore. Vendimi i Bashkimit Evropian për të pezulluar plotësisht blerjen e gazit rus deri në vitin 2027 dhe për të ndërtuar një numër më të madh terminalesh të gazit të lëngshëm natyror (LNG) në portet evropiane, ka kontribuar që Rusia të mendojë për drejtime të reja ekonomike dhe strategjike në politikën e saj në një kohë sanksionesh. dhe bllokadë diplomatike, duke u përpjekur vazhdimisht të forcojë ekonominë e saj përmes shitjes së gazit.
DFC kujton se në takimin dyditor midis presidentëve të Rusisë Vladimir Putin dhe Xi Jinping të Kinës, më 21 mars 2023, u ra dakord për të ndërtuar një gazsjellës të ri midis Rusisë dhe Kinës – Poëer of Siberia 2, i cili pas vitit 2030 mund të t’i dërgojë Kinës nëpërmjet Mongolisë mbi 50 miliardë metra kub gaz. Pyetja që lind është qëndrueshmëria e atij gazsjellësi, sepse Rusia tashmë e furnizon Kinën me sasi të mjaftueshme gazi dhe tashmë ka diversifikuar furnizuesit e saj të gazit.
Duke parë marrëdhëniet aktuale politike dhe ekonomike midis Rusisë dhe Perëndimit, si dhe zhvillimin e ngjarjeve në Ukrainë, është e qartë se edhe fundi i luftës nuk do t’i shkrijë marrëdhëniet e tyre. Uniteti i NATO-s, i demonstruar në samitin në Vilnius, si dhe deklarata e Sekretarit të Përgjithshëm të NATO-s, Jens Stoltenberg se Ukraina ka një vend në NATO pas përfundimit të luftës, tregojnë se BE-ja dhe NATO-ja po përgatiten për një luftë të ndryshme, të ftohtë në marrëdhëniet me Moskën, brenda së cilës akterë të tjerë gjeopolitikë, kryesisht Kina dhe India, janë pjesë e një enigme komplekse.
Censura, A.I. dhe sherbimet
Siç thuhet në studimin e DFC-së, rolin kryesor në formësimin e hapësirës dhe përmbajtjes mediatike në rrjetet sociale në Rusi e luan Roskomnadzor – Shërbimi Federal për Mbikëqyrjen e Komunikimeve, Teknologjive të Informacionit dhe Masmedias. Ajo agjenci u formua si organ ekzekutiv i ngarkuar me monitorimin e komunikimeve masive. E themeluar në vitin 2008, Roskomnadzor është, për nga struktura, veçoritë teknologjike dhe planet e saj të zbatimit, një agjenci qeveritare që përdoret si një instrument i kontrollit të brendshëm të ngjarjeve socio-politike në Federatën Ruse. Për vite me radhë, Roskomnadzor ka kërkuar manualisht informacione rreth kërcënimeve të mundshme në hapësirën online të përcaktuar nga Kremlini. Megjithatë, rrjedhjet nga Qendra Ruse e Radio-Frekuencave dhe Elektronikës (GRFC), të marra nga Istories.media, tregojnë shtrirjen e operacioneve të ndërmarra nga Roskomnadzor për të kontrolluar hapësirën online të përcaktuar nga Kremlini.
Studimi thotë se GRFC u zbulua se po zhvillon një sistem të inteligjencës artificiale që analizon automatikisht materialet mediatike dhe kërkon informacione në internet që mund të shkaktojnë tensione në shoqërinë ruse. Emri i sistemit është Vepr (Vepr). Përgjegjësitë e tij kryesore janë analiza e materialit në rrjetet sociale dhe mediat dhe, në bazë të kësaj analize, identifikimi i të ashtuquajturave pika të tensionit të mundshëm, pra përhapja e publikimeve që mund të shkaktojnë reagim social, si dhe ndërtimi i një modeli që parashikon dinamikat sociale dhe politike, për të transmetuar më pas këto të dhëna.struktura që kryejnë mbikëqyrje.
Në përputhje me qëllimet ideologjike të Federatës Ruse, sistemi i inteligjencës artificiale Vepr mori disa propozime teknike që e lejojnë atë të përqendrohet në temat e caktuara, domethënë të monitorojë detyrat prioritare në sferën online, në mënyrë që Roskomnadzor të mund të identifikojë dhe neutralizojë më lehtë burimet e një informacioni të tillë.
Temat për monitorim janë: disponimi për protesta dhe mundësitë e destabilizimit të shoqërisë ruse, qëndrimi negativ ndaj figurave kryesore shtetërore, strukturave shtetërore dhe organizatave ndërkombëtare, gënjeshtra për figurat kryesore shtetërore, si dhe për shtetin dhe vendin në tërësi, tema rreth opozita jo-sistematike, sanksionet dhe minimi dhe shtypja e vlerave tradicionale. Së fundi, dokumentet teknike të inteligjencës artificiale Vepr theksojnë se Roskomnadzor dëshiron, me ndihmën e këtij sistemi, të marrë një pamje të plotë të integrimit të shoqërisë, duke përfshirë karakteristikat sociale të individëve, si dhe portrete psikologjike të atyre që shpërndajnë informacionin e krijuar. në rrjetet sociale. Nëse burimi është një media, Roskomnadzor do të kontrollojë financimin në përputhje me ligjet për agjentët e huaj. Prandaj, puna kryesore e organeve të censurës është e përqendruar te parandalimi, pra te shpërndarësit e informacionit dhe jo te konsumatorët.
Gjithashtu, agjencia ruse e mbikëqyrjes së komunikimeve elektronike Roskomnadzor nisi A.I. Softueri Oculus që kërkon përmbajtje të ndaluar në rrjetet sociale dhe ka aftësinë të analizojë 200,000 imazhe në ditë. Sipas Roskomnadzor, sistemi i ri nuk do të gjurmojë vetëm lajmet e rreme, por edhe narrativat ekstremiste, kështu që përhapja e propagandës LGBT dhe përmbajtjeve të tjera të ndaluara në Rusi do të jenë gjithashtu në shënjestër të këtij sistemi. Në thelb, nga përvoja e saj, Rusia e kupton rëndësinë e rrjeteve sociale dhe fuqinë që ato kanë, dhe për këtë arsye dëshiron të vendosë kontroll absolut mbi përmbajtjen dhe narrativat që krijohen, pa zgjedhur mjetet – në këtë rast, duke kombinuar aparatin represiv dhe teknologjitë më të fundit. Duke u angazhuar dhe duke përdorur teknologjinë më moderne, qeveria përpiqet të mbrohet nga çdo trazirë dhe ndryshime socio-politike. Frika e pakënaqësisë me “operacionin special ushtarak” çoi edhe në miratimin e një ligji të ri që parashikon dënime drakoniane në rast të shprehjes publike të pakënaqësisë për luftën, domethënë çdo kritikë ndaj lidershipit politik dhe ushtarak.
Kështu, më 4 mars 2022, Duma ruse miratoi një ligj që parashikon një dënim me 15 vjet burg për përhapjen e lajmeve “të rreme” për ushtrinë ruse. Sipas ligjit të ri, prokurori i shtetit mund të mbyllë çdo media që përhap lajme të rreme për ushtrinë ose e diskrediton atë, përhap pikëpamje kundër luftës, bën thirrje për protesta ose tregon mungesë respekti për autoritetet.
DEZINFORMIMI
Por sado që Rusia përpiqet të kontrollojë hapësirën online në territorin e saj, fushatat e saj dezinformuese që nga fillimi i pushtimit të Ukrainës kanë arritur deri në 165 milionë përdorues brenda Bashkimit Evropian në të gjitha rrjetet sociale, me indikacione se ky numër do të të jetë edhe më i lartë në vitin 2023, duke pasur në formën e kushteve të ndryshuara të përdorimeve që kanë ndodhur me Tëitter, pra platformën X, pas ndryshimit të pronësisë, pra blerjes nga miliarderi Elon Musk.
Si përgjigje ndaj fushatave dezinformuese dhe me synimin për të luftuar këtë fenomen, Komisioni Evropian arriti të inicojë nënshkrimin e Kodit të Praktikës për dezinformimin nga rrjetet më të rëndësishme sociale dhe më pas BE-ja miratoi Aktin e Shërbimit Dixhital më 25 gusht. 2023, i cili shërben për të përcaktuar analizën e rrezikut të dezinformatave ruse. Gjetjet kryesore nga analiza tregojnë se propaganda pro-Kremlinit kishte 16 miliardë shikime brenda BE-së. Ekosistemi në rritje i llogarive pro-ruse është dyfishuar që nga fillimi i pushtimit, duke e bërë Meta (Facebook, Instagram) platformën më të rëndësishme. Disa rrjete sociale shënuan një rritje të trefishtë të abonentëve, si Telegram, ndërsa numri i abonentëve të Tik Tok u dyfishua. Në YouTube, numri i pajtimtarëve të të ashtuquajturit Kanali Z u rrit me 90 për qind.
Duke qenë se propaganda ruse është me shumë drejtime dhe shumë kanale, sipas DFC-së, në rrethanat e luftës, në kuadër të operacioneve të ndikimit, pati një vërshim të blogerëve ushtarakë – Milbloger – dhe të ashtuquajturat kanale Z, që shërbejnë për përhap propagandë lufte në rrjetet sociale dhe ekzagjeron suksesin e luftës ruse. Ministria e Mbrojtjes e Austrisë publikoi një video që tregon ekosistemin e kanalit Z dhe blogerët e lidhur me narrativat zyrtare pro-ruse. Në hartë është edhe portali propagandistik IN4S nga Mali i Zi, i cili përveç se është bartës i propagandës proruse, promovon edhe reporterin e vetëm malazez nga fusha e betejës ukrainase, Igor Damjanoviq. Në kanalin e tij Telegram, ai informon rregullisht pajtimtarët për operacionet ushtarake të ushtrisë ruse, dhe kanali i tij ka më shumë se 18 mijë abonentë.
LIDHJA SERBE
Serbia zyrtare, siç thuhet në studim, ka vendosur kontakte me Aleksandar Dugin në vitin 2019, i cili më 24 nëntor 2019, së bashku me ministrin e atëhershëm të Mbrojtjes të Serbisë, Aleksandar Vulin, hapën ekspozitën “Mbrojtja 78” kushtuar shënimit të 20 vjetorit të Ndërhyrjet e NATO-s në Republikën Federale të Jugosllavisë. Pjesa qendrore e deklaratës së Duginit është se në vitin 1999 serbët zgjuan botën multipolare. Deklarata mund të gjendet ende në faqen e internetit të Ministrisë së Mbrojtjes së Serbisë, dhe fakti që ministri i atëhershëm i Mbrojtjes dhe deri vonë kreu i Agjencisë së Informacionit të Sigurisë (BIA), një promovues aktiv i vlerës së multipolarizmit shpjegon një shumë për pozicionin aktual të Serbisë në lidhje me sanksionet kundër Rusisë.
Rëndësia e Serbisë në kuadër të konceptit rus të multipolaritetit është shumë e theksuar. Përveç Hungarisë, në rastin e së cilës nuk përmendet konkretisht multipolarizmi, por sovraniteti në vendimmarrje, të cilin Ministri i Punëve të Jashtme hungarez e theksoi si shtyllë të rëndësishme të politikës së jashtme të pavarur të Hungarisë në Forumin 2BS 2023, në Serbi, po punohet aktivisht për të promovuar këtë koncept.
Kështu, në organizimin e Lëvizjes Ndërkombëtare Euroaziatike nga Moska, më 28 shtator 2023 u mbajt një konferencë mbi sanksionet perëndimore si instrument gjeopolitik i neokolonializmit. Në takim morën pjesë ambasadorët e Rusisë, Venezuelës dhe Kubës, si dhe protodeakoni i Kishës Ortodokse Serbe, Bojan Cecar. Rusia përdor pozicionin e neutralitetit ushtarak të Serbisë për të promovuar narrativën e unitetit të dy kombeve ortodokse dhe, duke tërhequr një paralele midis sanksioneve ndaj Jugosllavisë në vitet 1990 dhe sanksioneve ndaj Rusisë pas agresionit të saj kundër Ukrainës, përpiqet të krijojë unitet socio-politik, bazuar në ndjenjat antiperëndimore.
Ideja e sovranitetit të supozuar në rajonin e Ballkanit Perëndimor është e lidhur me politikat e Aleksandar Vuçiqit në Serbi, Milorad Dodik në entitetin e BeH Republika Srpska, Milan Knezheviq dhe Andrija Mandiq në Mal të Zi dhe kryeministrit hungarez Viktor Orban.
Kështu, në mitingun “Serbia e Shpresës” më 26 maj 2023 në Beograd, ku u shpreh përkrahja për politikën e Vuçiqit pas protestave masive të qytetarëve të Lëvizjes “Serbisa kundër dhunës”, ideja e sovranitetit u interpretua përmes fjalimeve të Vuçiqit, Knezheviqit, Dodikut, si dhe Ministrit të Punëve të Jashtme të Hungarisë, Peter Sijart. Me atë rast, Knezheviq ka elaboruar konceptin e pavarësisë së vendit të tij dhe ka thënë se sot Mali i Zi mund të quhet “ambasadoristan”, duke përdorur narrativën se ambasadat perëndimore marrin pjesë aktive dhe me vendosmëri në procesin e formimit të Qeverisë së 44-të të Malit të Zi. Vetë Vuçiq e vazhdoi fjalimin e tij me një konstrukt antiperëndimor, duke thënë se është krenar për politikën e pavarur dhe sovrane që udhëheq Serbia: “Jam krenar që këtu nuk qeverisin as ambasadorët dhe as vendet e tjera”.
Kanalizimi i narrativave dezinformuese se Mali i Zi është “ambasador” dhe se serbëve u ndalohet hyrja në qeverinë malazeze, por edhe se identiteti kombëtar serb është i kërcënuar, u kanalizua me veprim kapilar gjatë periudhës së formimit të qeverisë së 44-të dhe fushatës, para regjistrimit të popullsisë në Mal të Zi, Aleksandar Vuçiq dhe përfaqësues të koalicionit “Për të ardhmen e Malit të Zi” (ZBCG) përmes mediave proruse IN4S dhe Borba. Në të njëjtin sfond ishin edhe analistët Aleksandar Raković, Vladimir Pavićević, Čedomir Antić dhe Vladimir Dobrosavljević, kolumnistë të portaleve të përmendur Bećir Vuković, Ilija Miljanić, Mišo Vujović, Slaviša Čurović, si dhe analisti i Sputnik-ut,Vojin Dušnjikkovst.
Nëpërmjet konstruksioneve dezinformuese për Serbinë e rrezikuar, Qeveria në Beograd së bashku me aktorët prokurë në Mal të Zi, si vëllazëria ortodokse Miholjski Zbor, Këshilli Kombëtar Serb i Malit të Zi dhe Këshilli i Kuvendeve Kombëtare të Momçillo Vuksanoviqit, Aleanca e Mbrojtjes së Popullit Serb të Vasojeviq dhe Limska Dolina, në mënyrë hibride krijojnë presion mbi shtetet e rajonit përmes miratimit të deklaratave për mbrojtjen e serbëve, siç ishte deklarata e Vidovdanit për anulimin e njohjes së Kosovës më 26 korrik 2023, e cila u pasua me e mbishkrime “Kur ushtria kthehet në Kosovë” në të gjithë Serbinë, Malin e Zi, entitetin BeH-së të Republikës Srpska dhe Rusinë.
Studimi thekson se aktivizimi i prokurave ruso-serbe, gjegjësisht miratimi i deklaratave të mbështetjes për serbët në Kosovë, siç është deklarata e lartpërmendur apo shpallja e Miholjski Zbor pas konfliktit në Kosovë në maj 2023, është tregues se angazhimi i tyre, paralelisht me narrativat dezinformuese për serbët e rrezikuar në rajon, shërben për të ngritur tensionet kombëtare dhe etnike në Mal të Zi. Mediat pro-ruse dhe pro-serbe IN4S dhe Borba edhe pas agresionit rus kundër Ukrainës kanë një rol të dukshëm në kanalizimin e ndikimit ruso-serb përmes fushatave dezinformuese, si ajo e zhvilluar pas zgjedhjeve parlamentare në Mal të Zi më 11 qershor 2023. Një prej tyre është promovimi i narrativës se serbëve u ndalohet hyrja në qeveri, si dhe një fushatë ndikimi që promovoi qëndrimin e Beogradit zyrtar ndaj qenies kombëtare të rrezikuar serbe në Ballkanin Perëndimor. Roli i këtyre mediave në minimin e proceseve demokratike dhe distancimin e Malit të Zi nga Bashkimi Evropian është i papenguar dhe që nga ardhja e përfaqësuesve pro-rusë në pushtet, ato kanë marrë edhe burime financiare nga kompanitë shtetërore.
NDIKIMI RUS PAS AGRESIONIT
Promovuesit kryesorë të interesave ruse dhe qëndrimeve anti-NATO në Mal të Zi i kanë lidhur plotësisht paraqitjet e tyre publike me paraqitjet politike të zyrtarëve nga Serbia. Teza kryesore, siç thuhet nga DFC, e përsëritur nga liderët e ish-Frontit Demokratik, pra koalicioni aktual “Për të ardhmen e Malit të Zi” Milan Knezheviq dhe Andrija Mandiq, është se ata respektojnë integritetin territorial të Ukrainës. Përmes kësaj teze, në daljet e tyre publike, ata promovojnë një qëndrim relativizues se respektojnë edhe integritetin territorial të Serbisë në raport me Kosovën, duke dërguar në mënyrë subkoshiente mesazhin se për ta Krimea, Donetsk dhe Luhansk janë po aq të pavarura sa Kosova për Serbinë.
Promovuesit e politikës së Kremlinit nuk guxojnë më të lavdërojnë Vladimir Putinin, por përmes mediave proxy dhe individëve përmes marketingut të narrativave që përçajnë më tej shoqërinë malazeze, duke sinkronizuar politikën e tyre publike me Serbinë, dmth Moskën, thuhet në studim.
DFC thekson se ka një ndryshim të dukshëm në platformën e funksionimit të forcave antiperëndimore dhe proruse në Mal të Zi në tre vitet e fundit. Agresioni i Rusisë kundër Ukrainës, por edhe ndryshimi i qeverisë, pra kalimi nga opozita në strukturat qeverisëse kontribuan në zhdukjen e mbështetjes së hapur për Rusinë dhe Vladimir Putinin në mënyrën e Shesheljit. Tani në mënyrë delikate, përmes një efekti sinergjik me politikën e Aleksandar Vuçiqit, kjo po vendoset në Mal të Zi. Ndarja tradicionale e shoqërisë, institucionet e dobëta që Partia Demokratike e Socialistëve (DPS) dhe partnerët e koalicionit ndërtuan me përkushtim dhe vendosmëri të pamjaftueshme pas rivendosjes së pavarësisë, shërbyen si instrument i përfaqësuesve rusë dhe serbë për të, nëpërmjet një strategjie të re, pas marrja e pushtetit, ndalimi i lëvizjes së vendit drejt BE-së dhe promovimi i nismave rajonale që e kthejnë Malin e Zi dhe rajonin në vitet nëntëdhjetë të shekullit të kaluar.
Këmbëngulja e ndikimit rus, siç thuhet në studim, u bë e dukshme pas aksionit të Agjencisë së Sigurisë Kombëtare të Malit të Zi (ANB) në shtator 2022, kur dy shtetas malazezë u arrestuan, gjashtë diplomatë rusë u dëbuan dhe 28 shtetasve të huaj iu ndalua hyrja. Ambasada ruse në Podgoricë ka reaguar duke bërë të ditur se kjo është veprimtari armiqësore e autoriteteve malazeze dhe se aktivitetet konsullore janë pezulluar deri në një njoftim të dytë. Vetëm tre ditë pasi ambasadori rus në Mal të Zi, Vladislav Maslenikov, në një intervistë për Sputnik, deklaroi se aktivitetet e fundit armiqësore të Podgoricës nuk do të mbeten pa përgjigje, si dhe se Podgorica zyrtare nuk e kupton plotësisht se sa do të jetë dëmi afatgjatë, qoftë nga hapat antirusë që ndërmori së fundmi, kryeministri i atëhershëm Dritan Abazoviq, më 7 tetor 2022 kur shkarkoi drejtorin e ANB-së Sava Kentera.
Që respektimi i sanksioneve të BE-së në të cilat u bashkua Mali i Zi është vetëm deklarative, dhe jo thelbësore, u pa kur kompania ruse Beluga bleu një pjesë të kompanisë Nexan me premtimin për të investuar 50 milionë euro. Pronari i kompanisë Nexan Miodrag Daka Davidović, i cili i shiti një pjesë të kompanisë së tij Beluga-s, u gjend në listën e sanksioneve të SHBA-së më 16 nëntor 2023, për shkak të përfshirjes direkte ose indirekte në veprime ose politika që kërcënojnë paqen, sigurinë, stabilitetin ose integritetin territorial të çdo zone ose shteti në Ballkanin Perëndimor.
KOS dhe KOR
Kisha Ortodokse Ruse (KOR) luan një rol të rëndësishëm në doktrinën e projeksionit të fuqisë së butë ruse. Një nga themelet e ekspansionizmit rus është bindja e Kremlinit se Perëndimi dëshiron të shkatërrojë vlerat tradicionale. Prandaj, sipas studimit të DFC-së, kisha po përdor mantrën për mbrojtjen e Krishterimit dhe Ortodoksisë si një instrument për lidhjen e shoqërive të Ballkanit Perëndimor me Rusinë si një nënë që ruan vlerat tradicionale.
Faktet tregojnë se as në Rusi, as në Ballkanin Perëndimor, RPC dhe Kisha Ortodokse Serbe (KOS) nuk janë mbrojtës të vlerave ortodokse, por mekanizma në duart e pushtetarëve për të arritur qëllimet dhe axhendat rajonale. Kështu, në Rusi, një vend ku sipas interpretimit të kishës ruhen vlerat tradicionale, në vitin 2020 shkalla e abortit ishte 31,6 për qind, ndërsa në BE ishte 11,4 për qind. Në Mal të Zi, Kisha Ortodokse Serbe bazohet tërësisht në narrativën e mbrojtjes së të ashtuquajturave vlera tradicionale dhe është në shërbim të promovimit të idesë së një “bote serbe”, pra në sinkronizim me politikën zyrtare serbe, ajo ndërhyn në punët e brendshme të Malit të Zi, ashtu si RPC në Ukrainë.
Lidhjet mes Kishës Ortodokse Serbe dhe Rusisë shprehen edhe në promovimin e të njëjtave vlera dhe kulti i shenjtërisë përdoret si motiv për mohimin e identitetit kombëtar malazez. Se Mitropoliti i Kishës Ortodokse Serbe në Mal të Zi, Ioannikije, e sheh rolin e kishës në Mal të Zi në mënyrë të ngjashme si Patriarku Kirill në Rusi, dëshmohet nga deklarata e tij e marsit 2022, kur tha se Mali i Zi ishte projektuar të ishte një Ukrainë e vogël. Në mes të agresionit kundër Ukrainës, Ioannikije vizitoi Moskën në tetor 2022 dhe mbajti një liturgji së bashku me Patriarkun Kirill në Katedralen e Supozimit Patriarkal të Kremlinit të Moskës. Me atë rast Patriarku Kirill tha: “Siç e dini, Kisha Serbe është më e afërta me kishën tonë në aspektin kulturor, traditës shpirtërore dhe përkushtimit ndaj unitetit të sllavëve ortodoksë”.
Pas formimit të qeverisë teknike të Dritan Abazoviqit dhe nënshkrimit të Marrëveshjes Themelore, puna e KOS-it si përfaqësuesi kryesor rus u reduktua në deklarata sporadike nga peshkopë individualë. Në kuptimin operativ, aktivitetet kaluan në vëllazëritë ekstreme ortodokse, të cilat ishin bartëse të veprimeve hibride në përgjigje të ngjarjeve kyçe shoqëroro-politike. Gjatë ngjarjeve në Banjskë dhe gjatë negociatave për formimin e Qeverisë së 44-të të Malit të Zi, vëllazëria ortodokse e Miholjski zbor bëri të ditur se populli serb në Kosovë nuk është i vetëm dhe se siguria rajonale është në rrezik. Edhe Miholjski zbor u reklamua me rastin e regjistrimit me një mesazh kërcënues për mandatarin e atëhershëm Milojko Spajiq, se nuk do ta lejojnë të luajë me jetët e tyre. Në rastin e Miholjski zbor-it, simptomatike janë edhe lidhjet e tyre me ushtrinë serbe, pra me Brigadën e 63-të të Parashutës. Figura më e shquar e lëvizjes dhe një nga themeluesit e saj është Mijajlo Backović, një ish-pjesëtar i formacionit ushtarak të lartpërmendur të Ushtrisë Jugosllave. Lidhja kryesore kishtare e grupit është Metodije Ostojiq, peshkop i Kishës Ortodokse Serbe Budva-Nikshiq, sekretar i së cilës është Backović.
Roli i Kishës Ortodokse Serbe në ngjarjet socio-politike ishte i dukshëm edhe më 15 tetor 2023, gjatë ceremonisë me rastin e dhjetëvjetorit të shenjtërimit të Katedrales së Ngjalljes së Krishtit, si dhe shenjtërimit të gurthemelit të kishës dhe gjimnazit ortodoks, Sveti Sava në Podgoricë. Ngjarja shërbeu si një demonstrim i fuqisë së ndikimit serb dhe rus, i cili pas zgjedhjeve të vitit 2020, dhe veçanërisht pas nënshkrimit të Marrëveshjes Themelore, kaloi në radarin e publikut dhe u realizua përmes akterëve prokurë si Mihaljski zbor dhe Vëllazëria Ortodokse Stupovi, të cilat ishin një nga organizatorët e tubimeve në mbështetje të Rusisë pas agresionit.
