Jo izolim ju lutem, ne jemi suedezë -Është çështje lirie, jo epidemiologjie
Kush do e kishte menduar se Suedia do përfundonte si vendi i vetëm në Europë ku mund të dalësh për një birrë? Me normalitetin tonë, krejt papritur jemi bërë një vend ekzotik. Të tjera vende po mbyllin qytetet, shkollat dhe ekonomitë, por jeta në qoshen tonë të botës është për habi e zakonshme. Fundjavën e fundit shkova në palestër, u takova me miq dhe u ulëm në diellin e pranverës në kafenetë me verandë.
Miqtë e mi të huaj janë të habitur. Ata nuk mund ta kuptojnë se ka akoma njerëz që shijojnë frytet e civilizimit, sikur reagimi ndatyror ndaj pandemisë të ishte përqafimi i totalitarizmit. Dhe ata kanë një tjetër pyetje munduese: Si vallë Suedia përfundoi të jetë bastioni i vetëm i lirisë? Si arriti ky vend i konformistëve me sjellje të butë që të rebelohet kundër kulturës së izolimit?
Në të shkuarën, shumica e suedezëve ndjeheshin rehat me një shtet-dado që na jepte urdhra- duke na treguar edhe sa feta bukë duhet të hanim në ditë, fjala bie.
Ne shqetësohemi jo pak për Covid-19. Shumë njerëz punojnë nga shtëpitë. Restorantet janë të hapura, por nuk ziejnë nga njerëzit. Mbajtja e distancës prej dy metrash nëpër stacionet e autobusëve është diçka që suedezët e bënin shumë mirë edhe përpara krizës: ne nuk kemi nevojë për inkurajim tani. Ne jemi të kujdesshëm. Por qasja jonë ndaj luftës kundër pandemisë nis nga diçka më themelore: në një demokraci liberale, duhet të bindësh dhe jo të komandosh njerëzit. Nëse e humb këtë parim, do të humbasësh edhe shpirtin.
Stefan Loefven, kryeministri socialist i qendrës së majtë, ka hedhur poshtë zërat për një izolim, duke thënë se “ne nuk mund të ndalojmë gjithçka”. Ai nuk është një besimtar i parimeve libertariane dhe mund të sjellë masa më të rrepta. Por deri tani ai ka thënë se “të gjithë ne, si individë, duhet të marrim përgjegjësitë” dhe të mos presim që qeveria të na kyçë.
Dhe në qendër të debatit tonë është Anders Tegnell, epidemiologu shtetëror, dhe Johan Gieseck- një epidemiolog i famshëm, që ka fituar vëmendjen e publikut me sjelljen e tij. Të dy këshillojnë të bëhet kujdes – dhe sensin e përbashkët. Ashtu si në Britani, shumë shkencëtarë i kanë bërë thirrje qeverisë që të mbyllë shkollat dhe të imponojë shtetrrethim. Për dallim nga Britania, autoritetet janë përgjigjur me qetësi duke shpjeguar se si kjo nuk ndihmon në të vërtetë. Ata publikojnë modelet e tyre se si përhapet virusi. Ato tregojnë edhe sa njerëz do kenë nevojë për shtrim në spital: sistemi thonë ata, mund ta përballojë. Dhe kur pyeten, ata thonë se nuk mendojnë se Imperial College ka bërë një model më të mirë.
Ndoshta Tegnell dhe ekipi i tij mund të rezultojnë gabim. Por thelbi i tyre është se njerëzit meritojnë politika që funksionojnë për më shumë se një muaj. Menaxhimi i virusit duket një lojë e gjatë, dhe teksa imuniteti i masës nuk është një strategji suedeze, ndoshta mund të përfundojmë aty. Teoria e izolimit, në fund të fundit, është thellësisht joliberale dhe deri më tani, e paprovuar. Nuk është Suedia që po bën një eksperiment masiv. Të gjithë të tjerët po e bëjnë këtë.
Këshilla kryesore e Tegnell, e përsëritur dhjetë herë në ditë, është: tregohuni të ndjeshëm. Qëndroni në shtëpi nëse ndjeheni të sëmurë. Oh, dhe lani duart. Por individët, kompanitë, shkollat dhe të tjerët e kanë vetë në dorë se cilat masa përkujdesi do marrin.
Eksperimenti suedez ka të bëjë me parimin, jo me epidemiologjinë. Është e vërtetë që ndoshta jemi më pak të rrezikuar për shkak të numrit të lartë të familjeve me një person dhe numrit të ulët të duhanpirësve. Mbyllja e shkolave do të ketë një ndikim më të madh në një vend ku thuajse të gjithë mamatë janë mama që punojnë. Por sinqerisht, të gjitha këto shpjegime nuk shkojnë te thelbi: po, ne jemi ndryshe nga Spanja dhe Italia, por jo nga Danimarka, Finlanda dhe Norvegjia. Suedia thjesht ka vendosur që të marrë masa që nuk e shkatërrojnë shoqërinë e lirë.
A nuk është pyetja e vërtetë pse vendet e tjera nuk po bëjnë të njëjtën gjë? Viktor Orban sapo ka rrëmbyer fuqinë e parlamentit të Hungarisë dhe mund ta drejtojë vendin me dekret- për një kohë të pacaktuar. Protestat janë të pakëta, për shkak se Boris Johson, Emmanuel Macron dhe Angela Merkel kanë pezulluar liritë dhe të drejtat themelore në vendet e tyre. Po, unë e di se ata janë të ndryshëm nga Orban, por ai do të pyeste: sa të ndryshëm? A nuk po i ndjekin dronët e policisë njerëzit edhe në Angli nëse dalin shëtitje?
Është hera e parë në jetën time si i rritur, kur është e mundur të imagjinosh totalitarizmin në Perëndim. Po kaq e frikshme është forca e panikut totalitar. Ka një intolerancë në ritje; dhe siç e ka shkruar Orwell- njerëzit e censurojnë veten për shkak të situatës së rrezikshme… dhe se ndershmëria intelektuale është një formë e egoizmit antisocial.
Ka shumë ekspertë në epidemiologji dhe virologji që janë shumë kritikë ndaj strategjisë së izolimit. Disa janë gati që të flasin publikisht. Ka ekspertë të shëndetit publik që argumentojnë se metodat e shtypjes do të vrasin më shumë njerëz se vetë virusi. Por ata kanë frikë që të flasin qartë për shkak të frikës nga turma e mediave sociale. Shumë ekonomistë mendojnë se është çmenduri që të mbyllet prodhimi i tërë kombëtar. Por ata e fshehin mesazhin e tyre sepse mendime të tilla kërcënojnë gjendjen e kohezionit kombëtar.
Edhe sa kohë do të rezistojë Suedia? Është e paqartë. Ne mund të presim që shifrat tona të vdekjeve nga Covid-19 të rriten më shpejt se te fqinjët tanë- sërish ende brenda kufijve të një gripi të keq dimëror, por këto grafikë mund të trembin njerëzit. Një e pesta e popullsisë dëshiron që ne të bëhemi si pjesa tjetër e Europës, me një mbyllje totale. Por shumica dërrmuese, tani për tani, duan që Suedia të ruajë qetësinë e saj. Ne nuk duam të kujtojmë vitin 2020 si kohën kur i shkaktuam një dëm të pariparueshëm lirive tona- ose kur i humbëm plotësisht ato.
